คนสวนทำอะไรบ้าง - งานของคนสวน

งานของคนสวน มีงานอื่นๆนอกจากการรดน้ำ โดยลักษณะกิจกรรมการดูแลสวนจะต่างกัน ตามลักษณะการออกแบบสวน และการก่อสร้างของสวน แต่โดยหลักการแล้วจะมีความคล้ายคลึงกัน ในธุรกิจการรับเหมาดูแลสวน หรือ พื้นที่ที่มีคนสวนจำนวนมาก อาจพิจารณา การจัดการอบรมการบำรุงรักษาภูมิทัศน์ เพื่อให้การปฏิบัติงานเป็นไปในทางเดียวกัน งานของคนสวนโดยทั่วไปแล้ว มีดังนี้

​การกำจัดวัชพืช

การป้องกันและกำจัดวัชพืชก็จัดเป็นงานหลักและจะต้องลงมือทันทีเมื่อพบเห็นทั้งในสนามหญ้าและในกลุ่มพืชพรรณอื่น ๆ ส่วนจะกำจัดด้วยวิธีใดก็ขึ้นอยู่กับความเหมาะสม วัชพืชที่มักพบในสวนและกำจัดยากมีไม่กี่ชนิด  ซึ่งมักเป็นพวกที่แข็งแรง รากลึก ซึ่งถ้ามีการวางแผนป้องกันและเตรียมดินที่ดีในตอนเริ่มต้นจัดสวน ปัญหาเรื่องนี้จะลดลงไปมาก วัชพืชที่ว่านี้ได้แก่ หญ้าต่าง ๆ เช่น หญ้าแห้วหมู  หญ้าชันกาด หญ้าตีนกา หญ้าขน ส่วนหญ้าคาแม้จะปราบยากแต่ก็ไม่ค่อยพบ  นอกจากนี้ยังมีวัชพืชพวกผักโขม หนามที่มีรากลึกมาก ถ้าปล่อยให้ต้นสูงสัก  1  ฟุต  แล้วถอนไม่ขึ้นเลย ไมยราบ บานไม่รู้โรยป่า น้ำนมราชสีห์ พวกนี้โตเร็วและกำจัดยาก
​
การป้องกันกำจัดวัชพืชที่ดีที่สุด  คือ  การให้เวลากับสวนด้วยการเดินตรวจดู เมื่อพบเห็นควรรีบกำจัดทันที เครื่องมือที่ต้องใช้ในการขุดถอน ได้แก่ เหล็กปากแบนแหลม หรือเสียมปากเล็ก

การพรวนดินใส่ปุ๋ย

​​การพรวนดินและใส่ปุ๋ยโดยปกติจะปฏิบัติ  2  เดือนต่อครั้ง  การพรวนจะพรวนเพียงตื้น ๆ  2 - 3 นิ้ว ก็พอและจะไม่พรวนจนร่วนละเอียดเกินไป  ไม้คลุมดินที่มีรากตื้นก็ต้องพรวนด้วยความระมัดระวัง หลังจากพรวนแล้ว หากให้ปุ๋ยเคมีจะใส่เพียงเล็กน้อย ถ้าเป็นไม้ยืนต้นหรือไม้พุ่มโดด ๆ ให้ต้นละ 1 – 2  ช้อนโต๊ะ หากเป็นกลุ่มก็เพิ่มมากขึ้น โดยใส่ให้ทั่วถึงต้นภายในกลุ่มด้วยเมื่อใส่ปุ๋ยเคมีแล้วก็ควรหว่านทับด้วยปุ๋ยอินทรีย์ หากเป็นไม้คลุมดินอย่าให้เม็ดปุ๋ยหรือเศษปุ๋ยค้างอยู่ตามใบและซอกใบ ​สำหรับเฟิร์นจะไม่ใส่ปุ๋ยเคมี  ทุกครั้งที่ใส่ปุ๋ยต้องรดน้ำตามทันที ใช้น้ำฉีดพ่นชะล้างเศษปุ๋ยที่ตกค้างตามส่วนต่าง ๆ  ของพืชออกให้หมด ​

การให้น้ำ

หากในช่วงที่ไม่ได้พรวนดิน ใส่ปุ๋ย การให้น้ำแก่ต้นไม้ในสวนจะให้พร้อมกับสนามหญ้า เนื่องจากต้นไม้มีระบบลากที่ลึกและแผ่กว้างกว่าหญ้าสนาม  ควรรดตอนเช้าหรือตอนเย็น และควรรดให้ทั่วพุ่มใบด้วย เป็นการชะล้างฝุ่นและสิ่งสกปรกตามใบพืช ไม่ปล่อยให้ต้นไม้แสดงอาการเหี่ยวเฉาออกมาแล้วจึงค่อยรดน้ำ จะทำให้ต้นไม้อ่อนแอเป็นโรคได้ง่าย ​ในหน้าแล้ง หากได้คลุมโคนต้นไม้ด้วยเศษวัสดุต่าง ๆ  เช่น หญ้าแห้ง ฟาง ช่วยทำให้ต้นไม้ไม่ขาดน้ำ และประหยัดปริมาณน้ำที่ให้แก่ต้นไม้ด้วย

การป้องกันกำจัดโรคและแมลง

หากต้นไม้ได้รับการดูแลรักษาให้เจริญเติบโตดี มีความเข็มแข็งสมบูรณ์ ก็เป็นปัจจัยพื้นฐานที่สำคัญในการป้องกันโรคและแมลง  ช่วงเวลาที่ต้นไม้มักเกิดโรคระบาด แมลงทำลาย จะเป็นช่วงเปลี่ยนฤดูกาล โดยเฉพาะจากฤดูฝนเข้าฤดูแล้ง หรือฤดูหนาว จึงควรระวังป้องกันแต่เนิ่น ๆ 

สาเหตุของการเกิดโรคอีกประการหนึ่งคือ การขาดการดูแลรักษาที่ถูกวิธี เช่น การให้น้ำกับพืชบางชนิดมากเกินไปก็จะเกิดโรคเน่า การไม่กำจัดวัชพืช หรือไม่เก็บกวาดเศษของพืชออกจากสวน ปล่อยให้เป็นที่สะสมของโรคและแมลง

การป้องกันกำจัดนั้น  หากพบเห็นแม้เพียงเล็กน้อยก็รีบทำลายเสีย  ด้วยการตัดทิ้งในส่วนที่เป็นโรค แต่ถ้าระบาดมากก็จำเป็นต้องใช้สารเคมีช่วย ซึ่งเป็นเรื่องที่ต้องพิจารณาให้รอบคอบเพื่อการป้องกันโรคและแมลงที่จะเกิดกับพืชพรรณในสวน

การตัดแต่งพรรณไม้ในสวน

การตัดแต่งไม้คลุมดิน 

​ไม้คลุมดินที่นิยมปลูกในสวนหย่อมพอจะแบ่งได้ 2 ชนิด คือ ไม้คลุมดินที่เน้นการใช้ดอก เช่น ผกากรอง ฟ้าประดิษฐ์ การตัดแต่งไม้คลุมดินชนิดนี้จะตัดแต่งเพื่อควบคุมรูปทรงขนาดขอบเขตให้เหมาะสมสวยงาม และที่สำคัญ หลังดอกโรยต้องตัดแต่งทุกครั้ง เพื่อสร้างยอดใหม่และ สร้างดอกใหม่ 

ไม้คลุมดินอีกชนิดหนึ่งที่ไม่เน้นการใช้ดอกแต่ใช้ลักษณะสีสันของใบเป็นสำคัญ เช่น แอหนัง บุษบาฮาวาย ดาดตะกั่ว ร่มเชียงใหม่ หลิวใบ ผักเป็ด เกล็ดแก้ว การตัดแต่งไม้คลุมชนิดนี้เพื่อควบคุมรูปทรง ขนาด และขอบเขตให้สวยงาม ไม้คลุมดินทั้งสองชนิดที่กล่าวมาเป็นไม้คลุมดินที่ตัดแต่งได้ จึงควรตัดแต่งให้เป็นรูปมน ๆ จะดูนุ่มนวลกว่ารูปสี่เหลี่ยม

มีไม้คลุมดินบางชนิดที่ตัดแต่งไม่ได้ เช่น เศรษฐีไซ่ง่อน กำแพงเงิน รางทาง ว่านสี่ทิศ การะเกดหนู เฟิร์น กาบหอยแครง ปริกหางกระรอก หากจะควบคุมบ้างก็ได้  แต่ถึงหรือตัดใบที่แห้งตายและกิ่งไม่สมบูรณ์ออก หรือสับแนวแยกต้นแยกกอไม่ให้รุกล้ำกลุ่มไม้อื่น

การตัดแต่งไม้พุ่ม
ไม้พุ่มบางชนิดก็ต้องตัดแต่งตามลักษณะเฉพาะของต้นไม้    ไม้พุ่มกอตัดแต่งได้บางส่วน  โดยการตัดใบหรือกาบใบ  หรือช่อดอกที่โรยแล้วออก ไม้พุ่มที่สามารถตัดแต่งควบคุมรูปทรงได้  ก็จะตัดเป็นรูปร่างต่าง ๆ การตัดแต่งกิ่งหรือลำต้น  ต้องเข้าใจและเรียนรู้เกี่ยวกับการเจริญของกิ่งหรือต้นพืชซึ่งส่วนที่เจริญออกไปเป็นกิ่งหรือตัดใหม่นั้นล้วนเกิดจากตาของพืช  ในการตัดแต่งนั้นหากตัดตายอดออกไปพืชจะแตกกิ่งข้างมากขึ้น  แต่ถ้าตัดกิ่งข้างหรือตาข้างออก  พืชจะสูงยาวมากขึ้น
​
ไม้พุ่มบางชนิดก็พอจะกำหนดขนาดของทรงพุ่มได้บ้าง แต่ควบคุมความสูงไม่ได้   ซึ่งได้แก่ พวกปาล์มต่าง ๆ เช่น หมากเหลือง หมากแดง หมากเขียว จั๋ง หากมีการแตกกอมากก็แยกออกไปบ้าง  

วัชพืชน้ำ

​การจัดการปัญหาเกี่ยวกับการเจริญเติบโตอย่างเหลือเฟือ (blooms) ของสาหร่ายและพืชน้ำชั้นสูงเช่น บัว ในแหล่งน้ำก่อให้เกิดอุปสรรคในการใช้ประโยชน์จากแหล่งน้ำนานัปการ เช่น ขวางกั้นการสัญจรทางน้ำและการใช้ประโยชน์ ​ลดปริมาณก๊าซ O ในน้ำ 
ทำให้แหล่งน้ำตื้นเขินเร็วขึ้น ขวางกั้นการเดินทางของแสงแดดที่ส่องทะลุสู่พื้นน้ำ

เรียบเรียงจาก เอกสารประกอบการอบรม การดูแลรักษาต้นไม้ใหญ่ในงานภูมิทัศน์โรงแรม จ.ภูเก็ต วันที่ 15-16 ธันวาคม 2560 โดย อ.บรรจง สมบูรณ์ชัย ​คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์และการออกแบบสิ่งแวดล้อม  มหาวิทยาลัยแม่โจ้ ​